Nadat Hiltje Rauwerda zich over de dochtertjes had ontfermd en voor het moederloze gezin was gaan zorgen, is een huwelijk tot stand gekomen tussen Sake en Hiltje. Het huwelijk werd in Leeuwarden gesloten op 5 februari 1908. Uit dat huwelijk is een vijftal dochters geboren; Elisabeth, Saakje, Catharine, Geertruida en Mathilde. De verschillende geboorteplaatsen wijzen op de overplaatsingen van vader Sake door de spoorwegen. Een promotie ging veelal gepaard met een overplaatsing. Hoe zal hij zich met al die vrouwen om zich heen gevoeld hebben.
Dit tweede huwelijk heeft stand gehouden tot 17 september 1927 en werd door een echtscheiding ontbonden. Na bijna 20 jaar huwelijk en vijf dochters daaruit geboren moet er iets heel bijzonders aan de hand zijn geweest. De bewaarde scheidingsakte spreekt van ‘overspel’ en van ‘kwaadwillige verlating’ door Hiltje Rauwerda.
Overspel en kwaadwillige verlating zijn niet de ware redenen geweest. In die tijd waren dit de enige redenen waarom een huwelijk, anders dan door overlijden, kon worden ontbonden. Het was nog de tijd van ‘de grote leugen’. Eén van de partijen nam overspel of de verlating op zich zonder dat daarvan werkelijk sprake was geweest. Bij een aantal gelegenheden heb ik mijn vader wel eens in waarderende woorden horen spreken over ‘de grote leugen’ die Hiltje Rauwerda op zich nam.
Was het overspel of niet? Is het werkelijk waar dat Hiltje Rauwerda ooit heeft toegegeven dat Truus geen kind van Sake was, maar van een zekere vriend De Haan? Toegegeven tegenover andere dochters en dan nog vele jaren later. Het is verleidelijk dit aan te nemen, er vanuit gaande dat Truus zo heel anders is dan haar zusters. Of moet men dit zien als het volharden in “de grote leugen”? Het is onbelangrijk geworden, maar waar het ene wordt gezegd, moet het andere er volledigheidshalve aan toegevoegd worden.
De feitelijke reden van de scheiding was een heel andere en zou nu, rond 1985, een ‘duurzame ontwrichting’ genoemd worden. Hiltje Rauwerda was via vrienden sterk onder de indruk gekomen van het socialisme zoals zich dat in die tijd, rond 1920 dus, in de maatschappij presenteerde. Een socialisme dat nog maar nauwelijks vergelijkbaar is met dat van heden. Het was een zeer strijdbaar socialisme, ingrijpend in alle aspecten van het bestaan en van het leven. Het was toen meer dan een maatschappijvisie. De mens was vrij geboren en zou in alles vrij moeten zijn, vrij van alle banden. Het huwelijk was een van die banden. Het alternatief was een vrij huwelijk, het huwelijk in kameraadschap. In extreme gevallen werkte het uit de ‘vrije liefde’. Deze denkbeelden moeten bij Hiltje Rauwerda zijn ingeslagen. Zij geloofde erin en zal hebben geprobeerd ernaar te leven. Maar zij zal het de kinderen ook hebben ingeprent.
Het is via het beschouwen van de zeven dochters geweest, dat ik achter deze reconstructie ben gekomen, die in mei 1986 nadrukkelijk door Saar, met enige verbazing, geheel werd bevestigd. Er heeft een sterke indoctrinatie van de meisjes plaatsgevonden. En juist dat heeft geleid tot de echtscheiding.
Vader Sake was het met die socialistische denkbeelden zeer oneens. Orde en gezag waren voor hem begrippen met een zeer duidelijke inhoud. In zijn werk bij de spoorwegen waren die begrippen ook sterk ingebed. Hij was redelijk conservatief, in het gezin bepaald streng. Daarnaast ook duidelijk gelovig, ook al ruilde hij de Hervormde kerk van zijn ouders in voor de Doopsgezinde kerk. Beslist geen vrijbuiter, ook al accepteerde hij van anderen dat ze anders waren en er een eigen mening op nahielden. Volgens Saar echter is de nieuwe levenshouding en zijn nieuwe opvattingen van echtgenote Hiltje op zijn werk bij de spoorwegen gaan terugslaan en werden hem allerlei vragen over haar gesteld. Dat moet voor hem de deur definitief hebben dichtgedaan. Er zullen ruzies zijn ontstaan, leidend tot ‘ontwrichting’.
Sake Hoff en Hiltje Rauwerda, samen met Rinske, IJmkje Grietje, Elisabeth, Saakje en Catharina zijn op 1-2-1910 als gezin in Leeuwarden ingeschreven, komend uit Huizum. Op 29-1-1918 zijn ze uitgeschreven naar Blerich (Maasbree).
Bij hun woonden in Elisabeth Hillebrands Bos (5-2-1860) en Klaas Dirks Rauwerda. Zij kwamen beide gelijktijdig uit Huizum en vertrokken op 9-11-1905 naar Bedum. Het zijn de schoonouders van Sake, de ouders van Hiltje.